3 Cấp độ của năng lực
Những ngày đầu học về Computer Science, tôi vẫn nhớ bài học đầu tiên viết chương trình ra lệnh máy tính nói “Hello World”, và sau đó là những chương trình dần phức tạp hơn với nhừng đề bài hóc búa dần. Có những tình huống mà tôi cá là hầu như các Lập trình viên nào cũng từng trải qua: ngốn cả buổi chỉ để fix 1 dòng bug hay tìm cách (tra google, đọc sách, stackoverflow, hỏi thầy hỏi bạn, …) để build cho chương trình chạy, cứ thế từng dòng code được thêm vào và xóa đi. Cảm giác như đang đẽo một khối đá thô, từng lát một, mà hình hài vẫn chưa hiện ra.
Đó là giai đoạn “học dùng dao”: dựa vào kinh nghiệm người đi trước, áp dụng các quy tắc sẵn có để giải quyết những vấn đề lặp đi lặp lại. Làm theo trước, hiểu sau.
Rồi đến lúc tôi nhận ra: chỉ biết dùng dao chưa đủ. Phải học cách mài dao. Tìm hiểu sâu hơn, hiểu cách công cụ vận hành, hiểu vì sao giải pháp này hiệu quả còn cái kia không. Dần dần, tôi biết cách điều chỉnh lưỡi dao cho từng loại vật liệu—ngữ cảnh khác nhau, yêu cầu khác nhau.
Và rồi, có những khoảnh khắc kỳ lạ xảy ra. Khi không còn cố gắng “xử lý vấn đề” nữa, giải pháp bỗng dưng hiện ra rõ ràng. Như Lão Tử nói: vô vi—buông dao, nhưng không buông sự hiểu biết. Khi kỹ năng, trực giác và trải nghiệm hợp nhất, mọi thứ trở nên tự nhiên, liền mạch.
Giờ đây là một Product designer-người chịu trách nhiệm phát biểu vấn đề và giải quết vấn đề, đem mọi đúc kết từ phòng thí nghiệm ra thực tiễn, tôi rút tỉa được con đường nâng cấp năng lực cho mình gồm 3 cấp độ:
- Dùng dao 🔪–thông thạo công cụ cơ bản và hữu dụng trong hầu hết trường hợp (như con “dao phay”) và khai thác triệt để để tăng cường cải thiện hiệu suất, tránh làm những thứ dư thừa.
- Mài dao–ngụ ý rằng phải có năng lực nâng cấp kiến thức để phù hợp với sự thay đổi và biến hóa tình huống, không có cái gì là “One size–fit all”, sự bảo thủ trì trệ với cái mới và góc nhìn mới sẽ khiến “dao” mòn đi và trở nên vô dụng.
- Buông dao—để không còn là người sửa lỗi, mà là kiến trúc sư tạo trải nghiệm, thiết kế hành vi để việc không phải sử dụng sản phẩm mình tạo ra cũng là mục đích thiết kế.