Human Decision Making
Nỗi đau của một quyết định sai lầm không phải vì quyết định đó gây ra thất bại, mà là vì biết rủi ro sai lầm của nó nhưng vẫn ra quyết định đó, phản chiếu và dày vò.
Nghịch lý: Tìm kiếm sự “Hài lòng” lại đem đến “Nỗi đau”, ngược lại hướng tới nỗi đau có thể dẫn đến sự thỏa mãn sâu sắc và lâu dài hơn.
Một vài tóm tắt về Behavioural science1:
- Hai hệ thống Tư duy: Tư duy nhanh (System 1) và Tư duy chậm (System 2)
- Heuristics (Trực giác) – Algorithms for the Brain: 3 vấn đề chính
- Availability (Sự sẵn có) - What You see is All There Is!: Lý do các ông cha đi trước thường khuyên chúng ta “Mắt thấy nhưng chưa chắc đã là như vậy”, dù vậy chúng ta đa số vẫn đánh giá/quy chụp trên những gì nhìn thấy trước mặt.
- Representativeness (Đại diện đặc trưng) – Where Stereotypes Come From: Chúng ta tự gán nhãn và dập khuôn hình mẫu về ai đó theo cảm tính, từ đó ra quyết định và phán xét họ theo “lý lẽ” định kiến này. Vì thế chúng ta dễ bị đánh lừa bởi vẻ bề ngoài.
- The Power of Anchors: những điểm tựa để cân nhắc lựa chọn được dựa theo kiến thức đã biết, kinh nghiệm, trải nghiệm hoặc từ yếu tố nhóm cộng đồng.
Hạn chế của lý trí
Sau tất cả, chúng ta vẫn mắc phải sai lầm.
Chúng ta sai lầm ngay cả khi đang lý trí, vì những định kiến và hành vi vô thức luôn chi phối trước “1 bước” (điều này giữ cho năng lượng tinh thần được ưu tiên với những tình huống khẩn cấp liên quan đến sống còn hơn là các nhu cầu phức tạp và trừu tượng).
Sự giới hạn về năng lực nhận thức, chất lượng thông tin đầu vào và môi trường xung quanh tác động đến quyết định nào được đưa ra.
Hóa ra, bộ não của chúng ta hành xử phi lý trí hơn mức chúng ta tưởng tượng (bị đánh lừa bởi chính mình). Xem thêm chia sẻ của tôi về Brain shortcut.
Kẻ thù của Ra quyết định hợp lý
- Evolutionary Preferences: DNA của chúng ta được tiến hóa để làm hai điều: Thứ nhất, chúng ta tập trung vào hiện tại trước mắt hơn là tương lai. Thứ hai, chúng ta chú ý nhiều hơn đến rủi ro hơn là phần thưởng, nghĩa là chúng ta tập trung vào việc tránh tổn thất bằng cách đánh đổi những lợi ích tiềm năng.
- Information Overload: Năng lực xử lý thông tin giảm về 0 khi các tham số đầu vào càng nhiều lên, vì thế trong thời đại internet này, khả năng tư duy của chúng ta có xu hướng suy giảm và dẫn lệ thuộc vào các “Thuật toán gợi ý”-hay được biết đến với topic Brainrot.
- Self Worth: Lòng tự trọng là nhu cầu cơ bản của mỗi chúng ta và chúng ta có xu hướng tích cực hóa bản thân để duy trì cảm giác này (thành công của mình là do như năng lực và thất bại là do các yếu tố bên ngoài (như may mắn)). Điều này có thể dẫn đến lỗi quy kết và thiên kiến kết quả (đánh giá các quyết định dựa trên kết quả thay vì quá trình).
Những sai lầm cơ bản này cũng dễ dàng phá vỡ tấm khiên lý lẽ mà chúng ta dày công dựng nên khi ra quyết định.
Ra quyết định tốt hơn với Trực giác
- Mitigating Cognitive Biases2: Lắng nghe và Quan sát kĩ càng từ bên trong và bên ngoài tâm trí để 2 hệ thống tư duy “trao đổi” nhiều hơn.
- The Importance of Time: Nếu điều gì quan trọng thì hay quyết định vào ngày mai.